Wikisource

Gutniska urkunder/Guta Lag

< Gutniska urkunder
←  Inledning
Gutniska urkunder: Guta lag, Guta saga och Gotlands runinskrifter
av Carl Säve
Guta Lag
 Guta Saga  →


[ 1 ]

1. Guta Lag.

Innehåll.

  1. Hier byrias fyrstum.
  2. Af barnum.
  3. Af tiunt.[1]
  4. Af blotan.
  5. Af prestum.[2]
  6. Af helgum dagum.
  7. Af munka aigum.
  8. Af mann-helg.
  9. Af aldra manna friþi.
  10. Af warfriþi.
  11. Af þingfriþi.
  12. Af haima-friþi.
  13. Af manndrapi.
  14. Af lutnum sakum.
  15. Af wereldum manna.
  16. Af banda-wereldum.
  17. Af osoyþum.
  18. Af berþri kunu.
  19. Af sarum.
  20. Af lutum.
    Af ([3]manni innitaknum.
  21. Af hor-karlum.
  22. Af qwinna skamm.
  23. Af qwinna gripum.
  24. Af bryþlaupum.
    Af erfis-gierþum.
    Af skarlaþi.
    Af raiþkleþum.
    Af Gutniskum kunum.
    Af Ogutnisku fulki.
    Af farwegum manns.
  25. Af skoga-brigslum.[4]
  26. Af halfgierþi.
  27. Af sauþi.
  28. Af aigna-kaupi.
  29. Af gieldum.
  30. Af weþium.
  31. Af þingum.
  32. Af fear-krafi.
    Af kauptum manni.
  33. Af kauptum uxa.
    Af kauptri ko.
  34. Af kauptum hesti.
  35. Af hesta-tekt.
  36. Af skipa getslum.
  37. Af rannsaki.[5]
  38. Af þiaufa ret.
  39. Af oqweþins-orþum.
  40. Af o-merktu smafileþi.
  41. Af swinum.
  42. Af bo-lambum.
  43. Af fastum weþuri o-klipptum.
  44. Af fastum weþuri klipptum.
  45. Af bukkum ok gaitum.
    Af nautum ok russum.
  46. Af a-merki.
  47. Af akrum.
  48. Af rofu-akrum.
  49. Af hafreki.
  50. Af eldi.
  51. Af bieru-eldi.
  52. Af broa-gierþ.[6]
  53. Af skuti.
  54. Af warþi.
  55. Af husum ok hus-þiauþum.
  56. Af byrgslu-fulki.
    Af seþa-lausu fulki.
  57. Af ikornum.
  58. Af herum.
  59. Af skafli.
  60. Af messu-falli.[7]
  61. Af dufli.[8]



[ 2 ]

1 Kap. Hier byrias lag Guta, ok segia so at fyrstum.

Þitta ir fyrst upp-haf i lagum orum, þet wir skulum naika haiþnu ok iatta kristnu, ok troa allir a ann guþ allswaldanda,[9] ok hann þar biþia, þet hann unni oss ar ok friþ, sigr ok hailsu, ok þet et wir magin halda kristindomi orum ok tro wari retri ok landi oru bygþu, ok wir magin hwern dag þet sysla i allum giarningum ok wiliam orum, sum guþi ([10]sei dyrþ i ok or sei mest þarf at beþi til lifs ok sialar.


2 Kap. Af barnum.

Þet ier nu þi nest, at barn hwert skal ala, sum fyt verþr a landi oru, ok ekki ut-kasta. § 1. Wita skal hweriun kuna seng sina, þan han i barn-farum liggr, fai miþ sir witnis-kunur twar, griþkunu ok grannkunu, et barn wari datt burit, ok ai gingin hennar handa-werk til. § 2. þa en frels kuna werþr at þi sann, et haan hafi barni spillt, þa byti han þriar markr, þegar sum þet kumbr upp firi kirkiu-menn, utan þi at ains, et han hafi fyrr skiptat sett mal, ok henni bieri lerþr maþr fullt witni um, þa inni han skript sina; en engin maþr ([11]a þar sak a. Þa en han dular, ok kumbr mal upp firi þings-menn, werþr han skir, þa hafi han sinar þriar markr af þaim, sum hana vitr,[12] ok symdar-aiþ miþ siex; þa en han werþr full, þa byti han þriar markr sokninni, en sokn windr sykt; þa en mal kumbr upp firi þings-menn, þa byti þriar markr þingi ok aþrar þriar proasti, en haan at sann werþr. En kumbr mal upp firi alla lyþi, ok werþr han enn siþan at sann, þa laupr i tolf markr wiþr landa alla. Hafr han ai fe at byta, þa flyi land, ok liggi hwerium manni þriar markr wiþr, sum hana hysir eþa haimir eþa henni mat giefr.  Þa en han will ai til aiþs at ganga, þa ir han þau full ok felld at þy mali. Þa en hinir ganga atr-mals, sum henni sak kenndu, ok vilia ai [fe][13] framm-leggia, þa skulu menn hana saklausa dyma ok skira þess mals; en þair symin hana miþ aiþum ok takin henni orþ af baki, sum a legþu. Þa en han gangr wiþr, et han moþir war, ok kallar barn wara datt burit, þa þarf ai henni fe framm-leggia. En menn wilia henni mistroa um, ok engar hafr han witnis-kunur þar, sum miþ henni waru, þa en han i barn-farum war. § 3. Þa en ambatnu manns werþr slikt mal kennt, þa leggir engin henni maira fe framm, [ 3 ]þan siex oyra penninga. Þa en han werþr full, þa byti drotin firi hana siex oyra penninga ok leggi a bak henni siex wintr sen mali ier inntr.


3 Kap. Af tiunt.

Þet ier nu þi nest, et þar a hwer tiþir hafa ok tiunt til-fyra sum hann kirkiu hafr garra ok bol war af andwerþu til-skurat. Þann prestr a firir hanum allan kristindom at waita, hwart sum hann wiþr-þarf arla eþa siþla. § 1. So iru allir menn um-satir, et firi Mariu-messu i fastu skal hwer maþr hafa tiunt sina framm-raiþa, beþi lerþum manni sinn luta ok kirkiu senn: i rauki a hwer maþr tiunta. Þa ma engin þet segia firir, et ai sei tiunt berþ, sen Mariu-messa kumbr. En eptir Maria-messu, þa skal prestr lysa um þria sunnudaga, en a fiarþa kirkiu-durum atr luka ok tiþir hepta firi kirkiu-mannum til þess tima, et tiunt ier all framm-raiþ: ok þriar markr fylgia af þaim manni, sum ai wildi fyrr tiunt sina framm-raiþa. Þitta aigu allir sykia saman, ok allir aigu at hafa. Sokna-menn aigu þriþiung ok kirkia þriþiung ok þriþiung prestr. § 2.  Þa en laigulendingr far bort miþ tiunt oguldni af sokn ok i andra, þa sekr hann sik at þrim markum wiþr prest ok kirkiu ok kirkiu-menn, ok fyri enn þau tiunt sina atr, þau et siþar sei. § 3. þa en neqwar will sir kirkiu giera at mairu maki, þan hann fyrr hafþi, þa skal hann giera af niu lutum, en tiunt skal iemwel kirkia hafa senn lut, sum prestr senn, þar til et hin nya ier vigþ. En siþan skal hann þar giefa tiunt, sum hann kirkiu gierþi snimst. Ai ma hann siþan atr laupa til fornu, en hann andra hafr gart nya, ok ai ma hann ganga fran hinni fornu ok til nya siþar, þan a þaim dagi, sum biskupr legþi wigslir a. Þa en þaim takr skilia um, þegar um fyrsta ar eþa annat, þa skal sielfr wita miþ aiþi ok kirkiu-mannum tweim þaim, sum hinir vilia til nemna, et hann þar i kirkiu-gierþ wari ok i wigslum ok i allum lutum, so sum andrir kirkiu-menn. Þa en framm iru gangnir þrir wintr eþa þrim maira, þa skal hann hafa beþi kirkiumanna vitni, et hann þar miþ þaim i gierþ wari, ok prests sens witni, et hann ok tiunt hafi þar e siþan hanum af-fyrþa, so sum hwer annara kirkiu-manna. § 4. Þa en maþr laigir akr eþa engi yr annari kirkiu-sokn, ok iru engun hus a, þa skal hann korn-tiunt qwerra laifa, þar sum akr war til-skuraþr; en hoy eþa humbla þa fyri hann haim ok giefi þaim presti tiunt af, sum hann sykir tiþir at, ok allan kristindom hafr takit af. Þa en hus iru a, þa skal allt qwerrt laifa. Hafi þann prestr tiunt af, sum þar at kirkiu sitr, iem-wel a þaun kirkia senn lut, sum prestr senn.

[ 4 ]

4 Kap. Af blotan.

Þet ier nu þy nest, et ([14]blot iru mannum imer[14] firi-buþin ok fyrnska all þaun, sum haiþnu fylgir. Engin ma haita a hwatki a hult eþa hauga eþa haiþin guþ, hwatki a wi eþa staf-garþa. Þa en neqwar werþr at þi sandr, ok laiþas hanum so witni a hand, et hann hafi haitsl neqwara þa miþ mati eþa miþ drykkiu senni, sum ai fylgir kristnum siþi, þa ir hann sakr at þrim markum wiþr kirkiu-menn, en þair sykt winna.  Þitta aigu allir sykia saman, ok allir aigu at hafa, prestr ok kirkia ok kirkiumenn.  Þa en wensl ir hanum a hendi, þa standi hann firi miþ siex manna aiþi. Þa en kirkiu-menn winna ai sykt, ok kumbr þet upp firi þings-menn, þa weris hann enn miþ siex manna aiþi eþa byti III (þriar) markr þingi. Þa en þet upp-kumbr firi landa alla, þa byti tolf markr landi, en hann ai vindr miþ tolf manna aiþi firi-standit.


5 Kap. Af prestum ok ([15]prest-kunum ok þaira barnum.

Þet ir nu þi nest, et prestr ok prest-kuna ok prest-barn lerþ þa iru [þau] slik at sleg ok at drapi ok at allum lutum sum bonda barn; en hin olerþ moþur-kyni sinu. § 1. Hittir maþr ([16][til] sakar at giera, lerþr eþa olerþr, þa byti engin frammar firi annan, þan hans kustr windr at.


6 Kap. Af helgum dagum.

Þitta ir nu þi nest, et daga aigu menn alla helga halda þa, sum biskupar hafa helga buþit, ok allir menn hafa wiþr-takit. Engin skal annat werk at giera um sunnudag eþa annan helgan dag, utan tiþir at hafa eþa guþs þianistu at lyþa, ok luf hafa at riþa um bo sett seen messa ier sungin eþa tiþir iru hafþar. § 1. Ai ma mandr maira a wagni hafa um sunnudag, þan punds þunga eptir yxna oyk, ok halfs eptir hesti. Þa en maira hafr þa ma halda lassi hans til siex oyra, ok þau byti hann siex oyra firi helgis-brut, utan þi at ains, et nauþ-synar til-gangin, ok lerþr maþr werþi at-spyrþr, þa ma hann asia, hwat sum til-þrengr, ok lufa i kirkiu-sokn senni, so et maþr werþi ai þar klandaþr ella a-wittr um garr. Þa en wiþari will aka, þa laiti hann e wiþr þann lerþan mann firi sir, sum kirkiu-sokninnar a wald, en hann will o-wittr wera. § 2. Til kaupungs ier manni [ 5 ]lufat at aka miþ garlakum matnaþi, ustum ok smieri ok allum mielkmati, fiskum ok fuglum eþa soyþum þaim, sum þa al a torgi selia, miþ bakaþu brauþi, ok ai miþ mieli eþa korni, ok ai miþ waru annari, utan hann heti wiþr beþi lassi ok siex oyrum. Sak a halfa þann, sum taki, en halfa prestr ok kirkiu-menn þair,[17] sum hann þa war i-staþin, þa en hann miþ war takin. § 3. þa en maþr riþr ok raiþir byrþi, þa ma ai þann mann klanda eþa sakan um giera, en hann sielfr sitr a baki; þa en hann hafr russ i tugi eþa laiþir miþ byrþi, þa ir byrþ þaun tyk skielun, þegar sum halfu pundi ier maira, ok þau fylgia enn siex oyrar helgis-brut. § 4. Werþr frels maþr eþa kuna[18] a werki takin a sunnudag eþa annan helgan dag, þa ier tykt werk þet allt, sum þaun þa i handum hafa, ok liggi þau wiþr siex oyra awiti firi helgis-brut. Þet a ok halft þann sum takr, en halft a prestr ok kirkia ok kirkiu-menn. § 5. Werþr þrel eþa ambatn manns um helgan dag a werki takin, þa bytir drotin firi þaun[19] þria oyra, en þaun yrkin þria wintr ([20]sen mali ir inntr.


7 Kap. Af munka aigum.

Þet ier nu þi nest: en neqwar werþr. at þi sandr, et hann haggr skoga firi munkum, eþa garþa niþr-leggir eþa neqwan main gierir wiþr þa eþa þaira aigur, þa liggr hanum wiþr bann ok bot halfu mairi, þan bonda milli, ok hafi byt firi þet fyrsta þing, sum þar warþr nest eptir. Þa en þings at-biþar, þa liggia wiþr þriar markr, landa sak, ok þau byti hann wiþr þa at lagum, þau et siþar sei. § 1. þa en neqwar maþr giefr sik til klostrs barna-lausan, þa waldi sielfr aign senni; hwatki ma hana selia eþa skipta miþan hann lifr. Þa en hann doyr, þa steþs þriþiungr qwerr i klostri, en tweir lutir ganga atr undir niþia. Þa en hann barn a, þa waldi hafut-lut sinum. § 2. Þa en werelds-maþr will aign til klostrs giefa eþa til kirkiur, þa giefi tiunda lut af iorþ-aign senni ok ai frammar, utan þi at ains, et niþiar lufin.


8 Kap. Af mann-helg.

Þet ier nu þy nest, et mannhelg a standa um daga þa alla, sum werkhelgir iru, fran þi et sol setr um aftun ok til þess et lysir a þriþia dygri. Fiurtan[21] dagar i iaulum iru i friþ taknir, siau wikur i fastu ok all paska wika, þrir gangdagar ok all helgudaga[22] wika. Drepr þu mann a þaim friþi, þa byt þriar markr; sargar þu mann, byt tolf oyra; slar þu miþ stangu eþa yxar-hambri, byt siex oyra; nykkir þu manni eþa rindr eþa i [ 6 ]har takr eþa miþ nefa slar, þa byt þria oyra, en i raiþi ir gart. Firi þrel bytir ai frammar þan þria oyra, en hann bloþugt gierir; þar skal e byta, sum gart ir, en ai þar, sum hinn ier, sum gierþi. § 1. Prestr a tiþir hepta ok kirkiu-durum atr-luka firir allum þaim, sum guþs helg hafa brutit; miþ þi et e fylgir bann helgis-bruti.  Þa skal yr banni sla, þegar so ir byt, sum lag segia, ok kirkiu-mannum þykkir raþ wera. Allir aigu sak sykia saman ok allir aigu at hafa. Sokna-menn aigu þriþiung i sak, en annan kirkia ok þriþia prestr, hurwitna sum ai kumbr landa sak i; en landa sak kumbr hwergi i helgis-brut, utan þi at ains, et mandr werþi i kirkiu drepin, þa liggia fiauratigi markr wiþr; þet ir landa sak, þar a proastr þriar markr af firi banns-mal. § 2. Kirkiur iru allar iem-helgar a landi, en mandr werþr wegin i. En kirkiugarþar iru þrir helgastir i lag taknir, þar skulu sakir menn helg hafa, iem-wel i prest-garþi sum i kirkiugarþi. Þar liggia wiþr fiauratigi markr, en sakr mandr werþr wegin i þairi helg. En sakir allar andrar þar, sum smeri ieru ok ai kumbr landa sak i, þa aigu kirkiu-menn þriþiung yr, en kirkia ann lut ok ann prestr. Slar þu mann i kirkiu miþ stangu eþa yxar-hambri eþa sargar i kirkiugarþi, þar liggia siex markr wiþr. Slar þu mann miþ nefa i kirkiu, eþa skiautr þu manni eþa i har takr, eþa i kirkiugarþi miþ stangu slar eþa yxar-hambri, þar liggia wiþr þriar markr. Slar þu mann miþ nefa i kirkiugarþi, eþa takr þu mann i har, þar liggia wiþr tolf oyrar helgis-brut.  Þann a e wigslum syrgia, sum wigslir hafr brutit, ok þar skirt giera, sum hann o-skirt gierþi, miþ þrim markum.


9 Kap. Af aldra manna friþi.

Nu iru enn friþr andrir tweir þair, sum mestu warþa, et menn ulu mannhelg halda, þar liggr ai bann wiþr ok ai biskups sak, utan þy at ains, et þet werþi a helgum dagi gart.  Þet ier aldra manna friþr. Laupr a fiurtan natum eptir paskar ok fem natum eptir miþsumar, ok standr a tiu netr ok tiu daga at hwaru bragþi; laupr um sola-upp-gang beþi af ok a. Drepr þu mann a þaim friþi, þa byt so miklu wereldi viþr landa alla, sum hinn ier dyr, sum þu drapt. Banda haldr þir engun fyrr þan þu byt hafr. Sargar þu mann eþa ber a þaim friþi, þa byt þriar markr. A þaim friþi ma engin firi andrum spiella hwatki hus eþa garþa, utan hann sei sakr at þrim markum.


10 Kap. Af warfriþi.

Nu ier enn warfriþr siþan. Hann laupr a halfum manaþi firi aldra manna seþir ok standr a halfan manaþ eptir. A þaim [ 7 ]friþi ma engin wirþa firi andrum hwatki hest eþa uxa, miþ þy et bondi þarf þa hwern dag a akrum hafa, utan hann sei sakr at þrim markum.  Þa en gield ir manna millan ok ier lagrytt til gields, þa wirþin annat bo hans, soyþi eþa kust, ok ai orta-soyþi, sum hann þa wiþr-þarf.


11 Kap. Af þingfriþi.

Þar ier enn siþan þingfriþr manna. Þings-menn aigu þingfriþ sykia. Takr þu mann i har eþa miþ nefa slar a þingi, þa byt þriar markr firi þingfriþ, ok þau laga bytr. Slar þu mann miþ stangu eþa yxar-hambri eþa sar waitir, byt þriar markr. Drepr þu mann eþa af-hagg waitir, byt siex markr, utan þy at ains, et mandr werþi at hendum drepin. § 1. Ai ma sakr maþr þingfriþi um-troysta, en ai ier aldra manna friþr.


12 Kap. Af haim-friþi.

Þa ir enn hwerium manni haima-friþr siþan. Drepr þu mann haima i garþi sinum eþa af-hagg waitir, þa byt tolf markr wiþr landa alla ok andrar tolf hanum, ok þau wereldi. Slar þu mann miþ stangu eþa yxar-hambri eþa sar waitir, þa byt þriar markr hanum ok andrar þriar moga, ok þau laga bytr. § 1. Werþr husbondi berþr i garþi sinum haima, eþa flaira fulk, þa takr þann ann haim-sokn, sum hoygstr ir, ok ai flairin; en all skulu hafa laga bytr.


13 Kap. Af manndrapi.

Þet ier nu þy nest: en so illa kann bieras miþ fianda raþi, et mandr hittir mann at drepa, þa skal flya miþ hanum faþir ok sun ok broþir.  Þa en ai iru þair til, þa flyin miþ hanum nestu niþiar um fiauratigi netr til þairir[23] kirkiur, sum allir menn hafa i helg takit, þet ir Farþhaim ok þingsteþi ok Atlingabo.  Þar skal hafa helg ok heli so i prest-garþi sum i kirkiugarþi. En siþan þet ier ut-gangit, þa riþi þengat, sum hann bandu will hafa dragit, ok dragi um haim-þorp þry, ok so langt a skoga fran haimþorpum þaim þrim, et i miþiu mytis fran andrum haimþorpum, sum ([24]annan weg skogs liggia, en hann loyfi far af þaim, sum aign aigu. Ai ma bandu draga um þing eþa kaupung, ok ai um kirkiu maira þan aina þa, sum hann tilsykir; hafi siþan helg i bandu sinni, ok sii wiþr annar, ok dragi e a þaim friþi, sum nestr ier eptir paskar. En þar til haldr [ 8 ]hanum banda þaun, sum hann þa drog, en hann wandreþi hafþi ny-gart.  Þet kalla menn watu-bandu.  Þaun banda, sum dragin standr um atmeli, hana ma engin lasta sen atmeli ir uti. § 1. En mandr hafi sjelfswald wera i bandu senni eþa fara ut-lendis til helgra manna sinar syndir at byta; hafi atta daga frest til skips at fara, ok fari so i friþi pilagrims-ferþ sina. Ok þegar hann atr kumbr, þa hafi ok atta daga frest [at] fara atr til bandur sennir i friþi. § 2. Þa en mandr gierir til sakar i kirkiu-sokn þairi, sum hann bor i, þa flyi hann yr þairi ok dragi annan steþ bandu, ok þau þar, sum hwatki bor i moþir eþa dotir eþa systir; kirkiu þa syki hann þau andra miþan, firi þy so et ai magu þair beþir til annir at fara. Tiunt þa fyri hann halfa þar, sum hann tiþir sykir, en half liggi qwerr at þairi kirkiu, sum hans bol war til-skurat. § 3. Þa en mandr gierir ([25][til] sakar i haimþorpi þi sama, sum hann bor i, þa flyi hann þegar þeþan ok dragi annan steþ bandu, en hann friþ will hafa, miþ þy et ai magu þair beþir i ainu haimþorpi boa. § 4. Þa en Ogutniskr maþr drepr Ogutniskan mann, þa dragi so bandu sum Gutniskr, en hann a boli sielfs sins bor a Gutlandi. § 5. Biauþi bot manni, en hann orkar,[26] sen[27] at-meli ir ut-gangit, ok lati atmeli a-milli ok biauþi þryswar um þry ar; en hinn sei mandr o-skiemmdr, þau en hann taki at fyrsta sinni, þegar buþit werþr. Þa en hann will ai taka at fyrsta sinni ok ai at andru, þa taki hann at þriþia, sen þry ar iru ut-gangin. Will hann ai þa taka, þa skal biera a þing firi alla lyþi; taki enn þar, en hann will, þa en hann ai will, þa raþin allir lyþir firi fe, en hann sei mandr o-sakr. Þa en hinn kallar ai wera frest liþin, en hann kallar wara liþin, sum wereldi biauþr, þa hafr hann witorþ, sum liþit kallar, miþ þrim þaira manna skielum, sum mi hanum at garþi waru ok bot buþu þryswar um þry ar, ok witi þet miþ tolf manna aiþi, et e wari at-meli a millum latit. Þa en mandr will ai wereldi biauþa, ok frestr iru allar liþnar, þa skal land hann friþlausan dyma, ok til dags um manada-frest vereldi utretta,[28] ok hann sakan at siex markum silfs wiþr mals-aiganda ok aþrar siex landi. So liggi ok þaim wiþr, sum ai haldr bandu sina, þar gangi ok engun byn firir, et ai skuli allt upp-takas.


14 Kap. Af lutnum sakum.

En um lutnar sakir eptir faþur eþa broþur eþa niþia, þa aigu allir wiþr at sia, þar til et þair orka wereldi biauþa. En hinn taki þegar, en hann will, ok weri mandr o-skiemmdr. Þa en hann ai will so brat taka, þa skal biauþa hanum þryswar [ 9 ]til iemlanga, biera ok siþan a þing firi alla lyþi; taki þar, en hann will, ella raþin allir lyþir firi fe, en þair sein osakir. § 1. Wela tweir um eþa flairin ok drepa ann mann, þa hafin þair allir aina bandu, þar til et ann takr wiþr bana[-sak].[29]§ 2. All þaun, sum lutu aigu liauta ok wilia hemna firi ungan oformaga, þa ir þet hemnat, sum neqwar af þaim hemnar firi hann, hwart sum heldr ir kwindis maþr eþa kerldis; þaun hemd standr so sum hann sielfr hemni.  Þaun warþa ok wereldi upp-taka, en erfingi ir ungr, sen at i mali ir kumit, et hinn ma biauþa[30] ok yr sakum loysas, sum i hafr warit. § 3. Þa en Gutniskr maþr drepr Ogutniskan mann ok orkar[31] wereldi biauþa, þa þarf hann hwatki wegsl[32] eþa bandur. § 4. Þa en Ogutniskr maþr drepr Gutniskan mann, þa haldr ai hanum banda, utan þi at ains, et hann wereldi winni buþit. § 5. Þa en oformagi werþr manni at bana, þa ir byt at tolf markum silfs. § 6. Þa en kuna hafandi werþr wegin miþ barni, ok orka[33] menn aiþum uppi-halda, en barn wari henni qwikt i qwiþi, þa witi þet hennar husbondi, en hann ir til; ier hann ai til, þa witi þann, sum henni ier ner-kumnastr, miþ þrim bolfastum mannum Gutniskum at samu sokn, ok þar til so margum, et tolf sein, allir henni iem-burnir. Þa bytir barnit at tolf markum silfs oburit, en hana at fullu wereldi.

15 Kap. Af wereldi manna.

Nu iru enn framm wereldi manna: Gutnisks manns wereldi bytis at þrim markum gulls, en hann ir at dauþum drepin. Aldra annara manna wereldi bytis at tiu markum silfs, utan þrels wereldi at halffemti mark penninga. § 1. Takr Gutniskr maþr Ogutniska kunu, þa bytis han at fullu wereldi sinu, en barn fylgin feþrni sinu at wereldi. Takr O-gutniskr maþr Gutniska kunu, þa wari hwart þaira at wereldi sinu, en barn fylgin feþrni at wereldi.

16 Kap. Af banda-wereldi.

Gutnisks manns banda-wereldi iru tolf markr silfs, en Ogutnisks manns at fem markum silfs ok þrels at siex oyrum penninga. § 1. Allir iru iemnir at botum, þar til et lima-lyti kann i kuma, þa en lima-lyti kumbr i, þa ier[34] Ogutnisks manns hand eþa fotr byt at tiu markum penninga, ok so all annur misleti, sum at wereldum bytas. § 2. Drepr þrel manns mann Gutniskan, þa [ 10 ]taki drotin ok laiþi hanum bana bundnan i garþ firi fiauratigi nata,[35] ok niu markr silfs miþ. Þa en ai ier bani til, þa gieldi tolf markr silfs ok ai maira.  Þa en þrel drepr Ogutniskan mann, þa byti drotin firi hann twar markr silfs, ok laiþi bana bundnan i garþ firi fiauratigi nata.[35] Þa en ai ir bani til, þa byti hann fem markr silfs ok winni hanum siex manna aiþ, et hann hwatki wari i þaim skaþa raþandi eþa waldandi. Windr ai drotin aiþi uppi-haldit, þa byti fullt wereldi beþi Gutniskan ok Ogutniskan. Þa en þrel drepr þrel, þa windr ai mann noyþgat til þess, et hann giefi bana at botum, en halffemti mark penninga ir i buþi. En þrel þann, sum ort hafr mala, þa taki frelsi firi kirkiu-durum miþ sokna-manna witnum, ok siþan warþar þrel sir sielfr, hwat sum hann gierir.

17 Kap. Af osoyþum.

Uxi fastr ok fem wittra gamal bier ok manni tolf marka sak i garþ, en hann werþr manni at bana. § 1. Hest al binda, en til bonda kumbr, at fiarþa staurgulfi fran liþstukki ok fiuggur stig fran durum manns, þa warþar ai, utan frembra foti manni nerar ok tannum, en hann bits.  Þa en þu i garþ far eþa til kletis, þa bint wiþr gafl eþa bak-wegg. Þa warþar þu ai frammar, þan aþans war telt. § 2. Galtr ir at þriþia, en hann hafr þria wintra fastr gangit. § 3. Hundr ir at fiarþa; hanum warþar e um allt, en skaþa gierir, aigi þann sum will. § 4. Þaim fiaurum oqweþins-witum warþar hwer maþr i garþi sinum wiþr tolf marka silfs sak. Þa en oqweþins-witr werþr swe-werþari manni at bana, þan Gutniskum, þa falla e tweir lutir af wereldi hans, en þriþiung byti hinn, sum soyþin a.  Þet kalla menn krafar-wereldi. En oqweþins-vitr werþr manni at bana eþa lestir mann at limum, þet al krefia ok ai hemna, [ok| lagryþia til sum til annara gieldeta. Þa en oqweþins-witr waitir manni sar eþa lasti, þa fallin e tweir lutir af bot, en þriþiung bytir hinn, sum soyþin a, firi-utan hundbit, þa bytir tanna-spur hwer at tweim oyrum til fiugura.

18 Kap. Ber maþr kunu.

Ber maþr kunu, so et barn spillis o-burit, ok hafr þau qwikt i qwiþi werit, þa bytir halfu wereldi.  Þa en han kennir þet manni, en hann dular, þa bindi han hann wiþr miþ tweim witnum þaim, sum han sik skirskutaþi firir a þriþia dygri, et han berþ wari, eþa þaim, sum wiþr waru, ok þau bol-fastum, ok tweim qwinna witnum, et barn wari siþan datt burit sen han war berþ, [ 11 ]ok witi þet sielf miþ siex þiauþa aiþi, et þet qwikt wari. § 1. Kuna skal barns at gieta at mungati hweriu, leggi i ketta ok hafi ner sir, eþa hafi barn i knium eþa leggi i seng ok liggi sielf ner. So skal hweriun kuna um þria wintra barni getslu waita. Þa en neqwar mandr werþr miþ waþa i þairi getslu barni at bana, þa bytir hann wereldi fullu. Þa en kuna leggir barn a gulf niþr eþa i seti warþa-laust, eþa leggir i seng, ok warþar-laust,[36] þa ir barn o-byt, hwat suni heldst kann at kuina.  Þa en kuna gangr þar miþ barni i seng, sum drukknir menn liggia firir, ok kufnar barn i þrangi eþa miþ kleþum, þa ir þau barn obyt, þau et han liggi sielf ner.

19 Kap. Af sarum.[37]

Gierir maþr manni sar, att eþa flairin, mundar diaupt, þa byti mund hwern at half-mark til atta marka, beþi a diauplaik ok a langlaik, ok halfu minna, en ai ir mundar diaupt, ok þau þarf lekis-skiep wiþr. § 1. Þann maþr, sum firi sarum werþr, þa hafi witni af tweim raþ-mannum i sama hunderi ok ains lands-domera af sama siettungi, ok sweri sielfr miþ siex mannum, miþ þaira witnum, utan þaira aiþ, en bot ir mairi, þan þriar markr; þa en þriar markr iru eþa þrim minna, þa ier þriggia manna aiþr. Þa en hann flairi sar hafr, þa sweri hann hwat hann will a ann eþa flairin, ok þau til sama bota. § 2. All hulseri iru byt at mark silfs. § 3. Sargar maþr mann miþ knifi, þa bytir twar markr silfs. § 4. Kastar maþr at manni miþ staini eþa andru neqwaru ok far sar af, þa bytir þriar markr. § 5. Werþr maþr berþr miþ luka-haggum, so at synir slegir iru, þa bytir half-mark hwern sleg til fiugura, ok þau miþ sama witnum sum til sara. § 6. Ier mandr sargaþr ginum nas[38] eþa wer, þa bytir tweim markum penninga ok þau litwan, en atr ir it; ier ypit, so et ai kann hailna, þa iru fullar mestu bytr. En oyra halfu minna. Ma er eþa litwan sia yfir þwera gatu, sum ai hyl hattr eþa hufa millan barts eþa brunar, þa bytir half-mark silfs; þa en sia ma yfir þwert mot, þa ir mark silfs ok þau sara bytr. § 7. Swarþ-sprang bytir at mark penninga. Skin hiernskal, þa bytir twar markr penninga. En ir hiernskal swigin eþa rimnin, þa ir mark silfs. Sis a himin eþa hinna, þa ir byt at tweim markum silfs. § 8. Bain hwert, sum i skalu skieldr, ir byt at mark penninga, til fygura baina. § 9. Hwaifibain hwert, sum bier elna langan þraþ yfir fem elna hauga ri, ir byt at tweim markum penninga hwert, til fiugura baina. § 10. Fingr hwert ir byt at IIII (fiaurum) markum penninga, en þet af ir, [ 12 ]þumlingr at tweim markum silfs.  Þa en fingr ir liþ-starkt, so at engin ir fengir at, þa ir byt so, sum af sei. § 11. Þa en mandr ir at anni hendi lestr, ok ma þau halda a swerþi eþa sikli, ok windr ai wapni uppi-wegit, þa ir byt at II (tweim) markum silfs.[39] § 12. Þa en sundr ier þan hels eþa nakka, þa ir byt at II (tweim) markum silfs. § 13. Ta[40] ir ok byt at II (tweim) markum penninga, en han af ir. § 14. Þa en af ir hand eþa fotr eþa auga uti, þa ir byt at siex markum silfs hwert þaira. § 15. Þa en mandr laikr at manni ok haggr af beþar hendr eþa beþa fytr, eþa beþin augun ut-stingr, ok lifr mandr enn siþan, þa byti tolf markr silfs hwert þaira. § 16. Þa en nasar iru skurnar af manni, so et hann ma ai weria sikli eþa snori, þa bytir ok at tolf markum silfs. § 17. Þa en tunga werþr dragin ut af hafþi ok af-skurin, so et ai ma mals wiþr at niauta, þa ir ok byt at tolf markum silfs. § 18. Þa en mandr werþr lestr at skapum, so et hann ma ai barns faþir wera, þa ir byt at siex markum silfs wigniauri hwar; þa en beþir iru lestir, þa ir byt at tolf markum silfs; þa en [allt][41] ir af miþ skapti, so et mandr ma ai hugunda niauta, utan sitiandi sum kuna, þa ir byt at XVIII (attan I. atrtan?) markum silfs. § 19. ([42]Rif hwert bytir at II (tweim) markum til fiugura rifia. § 20. Tielgia i hendi eþa foti ir byt at mark penninga; þa en maira bain ir sundr, þa ir byt at mark silfs, so fots sum handar, en lasta-laust ir atr hailt; þa en lima-lastir fylgia, þa bytir II (twar) markr silfs. § 21. Hafr mandr syna slegi a hendi, ok segr hana o-nyta wara, þa witi miþ samu witnum sum til sara; þa en ai iru synir slegir, þa hafi þann witorþ, sum wers. § 22. Þet ir handa-lestr minstr, en ai ma þula warmt eþa kalt, so sum fyrr, þet ir byt at mark penninga, ok witi sielfr miþ ainsyri. § 23. Ier lyþi lustit manni yr hafþi miþ synum slegum, et hann hwatki hoyrir hund i bandi eþa hana a wagla, eþa mann, en hann a durum kallar, þa ir byt at XII (tolf) markum silfs, ok witi sielfr miþ siex manna aiþi ok miþ samu witnum sum til sara. Þa en mandr werþr ainu oyra at lyþi lestr, so et hann ekki hoyrir miþ þi, en hann haldr firi andru, þa ir byt at VI (siex) markum silfs. § 24. Þa en oyra werþr manni afhaggwit, þa ir byt at mark silfs; en werþr oyra lyt, þa bytir ([43] at tweim markum penninga. § 25. Slar þu manni tendr yr [ 13 ]hafþi, þa bytir þu ([44]so hwern, sum hann dyrir ir: yfru fremstu twa bytir at tweim markum penninga hwarn, en þa twa, sum þar sitia nest, at mark penninga hwarn, en siþan hwern at mark penninga, miþ bitum ok allu; en niþru tendr alla halfu[45] legra ut ok ut. § 26. Takr þu manni i har miþ anni hendi, byt twa oyra; takr þu miþ baþum, byt half-mark. § 27. Nykkir þu manni, byt twa oyra; skiautr þu manni, byt twa oyra. § 28. Slar þu manni mungat i augun, þa byt þunka atta ertaugar. § 29. Sparkar þu mann, byt twa oyra. § 30. Slar þu mann miþ nefa, byt twa oyra; gangr þu wiþr ainum, þa hafi hann witorþ til fygura[46] slega; gangr þu ai wiþr, þa haf þu witorþ, sum wers. § 31. Slar þu mann miþ stangu, byt half-mark hwert hagg, til tyggia marka. Frammar bytir ai maþr fe sinu firi lukahagg, utan lastir fylgin: þet iru lag Guta. § 32. Skiegg manns bytir so sum annur hardrag. Loyski þet, sum fingr ma a-setia, bytis atta ertaugar; þa en tu ma a-setia, þa bytis half-mark; þa en þumling latr til at þriþia, þa ir byt at mark penninga. Þa en loyski ir so mikit, et lofa ma a-leggia, þa iru twar markr penninga; þa en hwert har ir af, þa bytir at mark silfs. En frammar bytir ai, þau et hwert har sei af-dragit. Þa en torfa ier manni af hafþi haggwin, þa ir byt at mark silfs. § 33. Skainir þu kleþi manns, þa byt yfirkleþi at oyri, kurtil at tweim oyrum, likwara at atta ertaugum, ok gier allt hailt kleþi manns ok iem-gutt sum þet fyrr war. Likwara kallar serk ok skyrtu, brok[47] ok hatt manns, þaun iru all iem-dyr, hwert þaira sum skaint werþr.  Þa en a harund kumbr ok werþr sar, þa bytir þu beþi sar ok kleþi. § 34. Sari skal maþr warþa ypnu til iem-langa ok aina nat. § 35. Werþr maþr berþr miþ lukahaggum ok liggr i seng samu, so et hann gangr ai uppi millan, ok far þau forskiel, þa hafi fiugura bolfasta manna witni ok þriggia domera af sama siettungi ok þar til so marga, et tolf sein. Þa en hann ai far forskiel, þa hafi hans arfi witorþ miþ samu witnum. En gangr hann uppi millan, þa hafi witorþ, sum wers. § 36. Gierir maþr manni wegþwera, takr riþandi mann i baitsl eþa gangandi mann i axlar, ok wendir um af gatu senni, þa bytir þunka VIII (atta) ertaugar; en gierir hann manni wald ok latr lengr fylgia, þa bytir þriar markr hanum firi wald ok aþrar þriar moga. § 37. Bers þrel manns wiþr mann frelsan, þa hafi e hann hagg tu gin ainu, þa ir þaira millan iemt; þa en þrel far flairi, þan tu gin ainu, þa ir bytr slegr hwer at tweim oyrum, til fygura; þa en hinn frelsi far flairi hagg, þan att gin [ 14 ]tweim, þa ir hanum byt at half-mark hwert, til fygura; þa en þrel far nykk eþa ryst eþa rind, þa ir e hanum byt halfu swewerþari, þan frelsum; þa en i sara-far kumbr, þa bytir iemdyrt sum frelsum, til þriggia marka, ok ai frammar.  Þunka bytir engin þreli, ok engum bytir ok þrel þunka. § 38. Þar sum gangs i garþi, þa liautin niþiar hafuþ-lut sinn[48] a fiarþa mann; en fiarrar ier, þa taki attunda lut siþan gield iru guldin.[49] En qwindi taki slikt yr garþi, sum han i hafþi, en þet skrifat ier i fyrsta ari; ier þet ai skrifat, þa hafi garþin[50] witorþ.

20 Kap. Af allum lutum.

En oformagar iru ungir eptir faþur dauþan, ok iru synir magandi menn, þa ma ai hinn eldsti skilias wiþr hinn yngsta, þau et noyþas taki, fyrr þan hann ir magandi; noytin af allu oskiptu, þar til et hann ir femtan ara gamal. Siþan taki hann wiþr skiautum[51] ok skalum, ok laitar firi sir hwer, en þair ai wilia lengr saman wera. Þa en so takr noyþas, et iorþ werþr til fyþur selia, fyrr þan allir sein magandi, þa al festa aldra iemt, ok ai at fastu selia, so eldsta sum yngsta, utan þy at ains, et[52] neqwar taki ungan oformaga til sina, hwat sum hann heldr ier qwindis-maþr eþa kerldis, ok giefi hanum fyþu þar til, et hann ir magandi; þa haldr hann inni sinum luta, þau et andrir werþin iorþ til fyþur selia. § 1. Giftir faþir sun senn, ok doyr sunin ok laifir dytrir eptir sik, þa skulu þaar sitia i karls skauti ok biþa luta senna.  Þa en karlin doyr, ok gangs eptir, þa skiptin arfi at hafpa-tali dytrir ok suna-dytrir. Þa en synir karls iru flairin, þa liautin suna-dytrir eptir faþur senn. Samulund liauts ok eptir faþur-moþur, en han lifr lengr en sun. § 2. Hafr erfilytia aign lutna, þa liautr hwert siþan eptir annat, i hweria qwisl sum þet kumbr, hwart sum heldr sei linda gyrt eþa gyrþlu, e miþan bloþs ir til; þa en gangs bloþ allt, ok ir kumit undir twa linda gyrta, ok okumit undir þriþia, þa liautr atr i garþ sama, sum yr war kumit; þa en kumit ir undir þriþia, ok iru allir þrir eptir sik, þa steþs þar qwerrt i garþi, sum i ier kumit, þau et gangis. § 3. Hafr erfilytia lutu lutna, ok gangs eptir hana, þa liauti þann, sum bloþs ier nestr; þa en baþi iru iemner, kerldi ok qwindi, þa liauti þau kerldi ok ai qwindi. § 4. Þar sum gangs i garþi, þa liauti dotir eptir faþur senn myþrni ok faþur-myþrni.  Þa en fapur-systrir iru giptar eþa ogiptar, þa takin þar sett faþur-myþrni; þa en nekrar iru ogiptar, þa takin attunda penning af feþrni sinu, þegar gield iru guldin. § 5. [ 15 ]Gangs eptir mann, ok limnar enkia i garþi, þa hafi til uppheldis i garþi til atmelis laup rygar[53] ok annan korns um hwern manaþ, en han ai doyr eþa giptis a-fran. En þann kustr, sum henni fylgir þar i garþ, þa taki slikan yr garþi, sum haan i qwam. § 6. Werþr kuna gipt i flairi garþa, ok far barn i flairum, þa liauti so barn sum barn myþrni sitt, beþi aign ok oyra, ok bryþr takin upp firir samsystrir sinar, hwat sum þar iru giptar eþa ogiptar. § 7. Þa en kuna ir gipt af garþi miþ haim-fylgi, ok gangs eptir hana, þa liauts atr i garþ sama, sum han af giptis. þa en gangits[54] ier i þaim garþi, þa liauti nesta bloþ, hwat sum heldr ier kerldi eþa qwindi; ok þoygin[55] qwindi lengra, þan a fiarþa mann; iru beþi iem-ner, þa liauti þau kerldi. § 8. Þet iru ok lag, et kuna liautr hogsl ok iþ eptir bonda senn. Sitr han lengr enkia i garþi miþ synum sinum [ok| gangs eptir syni hennar, fyrr þan atta ar iru ut-gangin, þa taki mark penninga um hwert ar miþan synir lifþu. En giptis han fran barnum sinum lifandum, þa hafi hogsl ok iþ ok ai maira. § 9. Enkia þaun, sum barnalaus ir, þa hafi herbergi, en han will, i sama garþi, sum han gipt ier i; þa en han ai will, þa hafi half-mark penninga um hwert ar [til] siextan ara, ok taki upp eptir þi sum ar liþa. § 10. En um qwinna lutu, þa liautr dotir eþa dotur-barn; þa en ai iru þaun til, þa liautr systir eþa systur-barn; þa en ekki ier þaira til, þa liautr faþur-systir eþa faþur-systur-barn; þa en ekki ier þaira til, þa liauti nesta bloþ a fiarþa mann, ok ai frammar. Ier ai þet til, þa standr qwerrt i garþi miþ niþium. Ier kerldi gangit sik, ok ier i qwinna lutu[56] kumit, hwat sum heldr ier af bryþr eþa systr, ok iru beþin bloþs iem-ner, þa liautin beþin. § 11. Brinna inni tweir feþgar, beþir i ainu husi, drunkna beþir a ainu skipi, eþa falla beþir i ainu wigi, þa ier systir iem-ner sum dotir. § 12. Warþa synir flairin eptir mann, ok aukas af allum, kann gangas eptir neqwara, þa warin allir iem-ner at lutum til fiarþa. § 13. Hwer sun sel sitt feþrni ok af-hendis allu þi, sum innan staurs ier, wari skildr wiþr lutu miþ niþium eþa bryþrum, ok wari i ogutniska manna wereldi, en synir hans warin i lutum ok i lagum miþ niþium, en þair fa atr þriggia marka laigi. § 14. Engin þysun far sik gyt til luta, utan þi at ains, et hann hafi aþal-gutniskt beþi faþur ok moþur, ok witri þegar miþ skri[57] i etar-manna skra, þar til et þriar iru eptir sik allar Gutniskar, þa liautr sun ([58] þann þriþia lut miþ niþium. Far Gutniskr maþr þy-þarn wiþr Gutniska kunu, ok gangs eptir hann, ok loyfir eptir sik þy-barn, syni ok dytrir, þa skiptin þaun feþrnis-oyrum at hafþa-tali miþ aþal-dytrum, [ 16 ]en þar iru til; iru ai þar til, þa skiptin þaun sina milli at hafþa-tali feþrnis-oyrum. En far Gutniskr maþr þy-syni wiþr Ogutniska kunu, þa fyþi hann þaim, þar til et þair iru magandi. Wilia þair ai lengr miþ feþr wera, a giefi þriar markr penninga hwerium þaira ok fulk-wapn ok senga-kleþi, faldu[59] ok legwitu ok wengi ok femtan elnar kleþis til gangkleþa.  Þa en hann hafr þy-dytrir, þa fyþi ok þaim, þar til et þar iru XVIII (attan l. atrtan?) ara gamlar; hafi sielfs-wald um gipta þaim, en neqwar baiþis. En werþa þar ai giptar, ok wilia þar ai lengr miþ feþr wera, sen XVIII (attan l. atrtan?) ar iru ut-gangin, þa giefi mark silfs hweri þaira, ok seng ok gang-kleþi ok ko, eptir emnum sinum. Þy-barna ret skal ut-giefa allan miþ kirkiu-manna skielum. Far Gutniskr maþr þy-dotur wiþr Ogutniska kunu, ok falls neqwar wiþr þa þy-dotur, þa hogsli hana miþ IIII (fiaurum) markum, hwat hann heldr ier Gutniskr eþa Ogutniskr. En werþr maþr inni-takin miþ þissi þy-dotur, þa loysi undan hand eþa fot miþ III (þrim) markum silfs. Far Gutnisk kuna þy-dotur wiþr Ogutniskan mann, þa hafi sama ret, sum ([60] nussi war segt. § 15. ([61] Þa en mandr werþr inni-takin miþ Gutniskri kunu ainloyptri, þa ma hann i stukk setia ok hepta um þriar netr, ok senda buþ frendum; loysin undan hand eþa fot miþ siex markum silfs, eþa lati af-hagga, en hann windr ai undan loyst. Þa en hann werþr ai inni-takin miþ, utan werþr barn hanum til handa burit, ok kennir kuna manni barn, en hann qweþir nai wiþr, þa taki hann miþ sir twa bolfasta menn af þairi sokn, sum þa war kunan i, þan barn war aflat, ok sweri so miþ siex manna aiþi, et þair aldri hoyrþin af þy mali orþ eþa ymil, fyrr þan barn wari fyt; þa fylgir hanum witorþ, en hann far þa twa bolfasta menn. Faldr hann, ok far ai witorþ, þa hafi han witorþ miþ siex mannum, allum sir iemburnum, ok sweri þet, et hann sei faþir at barni. En hann taki wiþr barni siþan ok wiþr myþr, en hann will; þa en [hann] ai will eþa ai ma, þa giefi henni fullt hogsl, en han Gutnisk ir. Werþr Gutniskr maþr inni-takin miþ Ogutniskri kunu, þa far han þriar markr af hanum, ok þoygi ellar, utan hann sei inni-takin, þar sum hennar seng ir ok hennar haim. Werþr Ogutniskr maþr inni-takin miþ Gutniskri kunu, þa byti sum Aþalgutniskr.  Þa en hann werþr ai inni-takin, ok far þau barn miþ henni, þa giefi henni hogsl atta markr, ok fyþi sielfr barn sett. En kennir kuna barn hanum, ok hann qweþr nai wiþr, þa weri sik miþ samu witnum sum Gutniskr; en barn fyþin þair, sum hogsl aigu upptaka, faþir eþa broþir en ([62] hann ogiptr ier. Far [ 17 ]Ogutniskr maþr barn wiþr Ogutniska kunu, þa giefi ok henni hogsl III (þriar) markr, ok fyþi faþir barn sett; þa en hann werþr inni-takin miþ, þa giefi ok þriar markr, þau et ai sei barn.

21 Kap. ([63]Gierir mandr hor.

Gierir mandr hor, þa byti III (þriar) markr þingi ok siex markr mals-aiganda.  Þa en mandr gierir yfir-hor, lerþr eþa olerþr, þa byti XII (tolf) markr landi ok aþrar tolf mals-aiganda. Gierir giptr maþr hor wiþr ogipta kunu, þa skal hann hana hogsla. Gierir laggipt kuna hor wiþr ogiptan mann, þa skal hann hana ai hogsla. Werþr maþr inni-takin miþ annars manns kunu, lerþr eþa olerþr, þa liggi hanum wiþr fiauratigi markr eþa lif hans, ok raþi þaun mals-aigandi, hwat hann heldr will fe eþa lif hans. § 1. Lukkar mandr dotur manns eþa neqwan hans warnaþ til festur, utan faþurs raþ eþa frenda, þa byti XL (fiauratigi) markr mals-aiganda; þar hafi land tolf markr af. § 2. Takr mandr kuna eþa moy rani eþa waldi, utan faþurs raþ eþa frenda, þa raþin þair, sum hennar mal rykta, halsi eþa wereldi hans, en kuna ir Gutnisk; þar hafi land tolf markr af.  Þa en kuna ir Ogutnisk, þa raþin þair, sum hennar mal rykta, halsi hans eþa X (tiu) markum silfs; þar hafi land XII (tolf) markr af.

22 Kap. ([64][Af qwinna skamm].

Werþr kuna skiemmd i skogi ok til symnis noyþ, eþa annan staþ, þa laiþi mann miþ opi,[65] en han ai will skamm þula, ok fari þengat eptir sum hann far firir.  Þa en neqwar hoyrir op hennar, þa ma þann biera henni full skiel ok all, so sum hann wiþr wari ok augum a sagi. Þa en engin hoyrir op hennar, þa skirskuti han sik þegar um fyrsta dygr, þar sum han til byar kumbr, ok segi namn manns; þaira niautr han ok skiela at, en þaun duga wilia. Þa en han lengr swelir ok kerir ai, þa ir þigia best yfir; þann far þa witorþ, sum wers. Þa en mandr werþr at sliku sandr, ok fylgia skiel kunu, þa bytir hann Gutniskri kunu XII (tolf) markr silfs, en Ogutniskri kunu fem markr silfs, ok ofrelsi VI (siex) oyra penninga. Werþr firi laggipt kuna, Gutnisk eþa Ogutnisk, þa hafr hann firi-gart lifi sinu, eþa loysi sik miþ so miklu wereldi sum kuna ir dyr.  Þa en kuna kennir ai mann, ok skirskutar þau sik um fyrsta dygr siþan han[66] til [ 18 ]byar kumbr, ok lats sian hafa kennt mann, siþan lengra ir fran-gangit, þa vers hann miþ tolf manna aiþi.[67] Þa en han ier hafandi ok ([68] biers a þaim tima, sum han skamm sina skirskutaþi, þa aigi han witorþ miþ tolf manna aiþi ok witnum þaim, sum han sik skirskutaþi firir.  Þa en þrel manns gierir slikt wiþr Gutniska kunu, þa winþr ai drotin miþ wereldi wert hann, utan þi at ains, et hann heldr wili hafa wereldi þan lif hans.

23 Kap. Um qwinna gripi.

En um qwinna gripi iru lag þaun. Slar þu tupp eþa hwif af kunur hafþi, so et ai ier miþ waþa gart, ok beras hafuþ hennar halft, þa byt mark penninga; þa en beras allt, þa byt II (twar) markr; hafi han witorþ[69] miþ witnum þaim, sum a sagu, hwat sum heldr beraþis allt eþa halft. En ofrels kuna far slega-bytr, ok ai maira. § 1. Slitr þu nast eþa nestla kunur, þa byt atta ertaugar; slitr þu beþi, byt half-mark; þa en hann faldr niþr a iorþ, þa byt mark. § 2. Slitr þu snoþir kunur, þa byt half-mark hweria, til mestu bota, ok fa henni allt atr; witi sielf ner allt ir. § 3. Skiautr þu kunu, so et henni stinqwa kleþi yr lagi by, sum þaun fyrr waru, þa byt atta ertaugar. Stinqwa þaun a legg miþian, byt half-mark. Stinqa þaun so et sia ma kniborþ, þa byt mark penninga. Stinqwa þaun so haut, et beþi ma sia lend ok lyndir, þa byt II (twar) markr. § 4. Takr þu kunu um baugliþ, byt half-mark, en han kera will. Takr pu um alnbuga, byt atta ertaugar. Takr þu um axlar hafuþ, byt fem ertaugar. Takr þu um briaust, byt oyri. Takr þu um ankul, byt half-mark. Takr þu milli knis ok kalfa, byt atta ertaugar. Takr þu ufan kni, byt V (fem) ertaugar. Takr þu enn handar mair, þa ir þet gripr hinn o-haiþ-werþi, ok haitr fola-gripr, þar liggia engar fe-bytr wiþr; flestar þula,[70] siþan þar til kumbr. § 5. Þa en firi werþr O-gutnisk kuna, þa bytir þu henni halfu minna gripi alla, þan Gutniskri kunu, en firi ir kuna frels ok friþ-wet.

24 Kap. Af bryllaupum.

Um wagnikla-ferþir, þa skulu ai flairin aka, þan tweir, a hwerium[71] wagni; en maga-raiþ ir af-takin. Þar singis bruþ-messa, sum ungi maþr ier ok bryllaup skal drikkas. Sendi ungi [ 19 ]maþr þria menn gin bruþ senni, ok bryttuga biþi þar, sum bruþ-messa sings ok bryllaup drikks. En bryllaup skal drikkas um twa daga miþ allu fulki, ok giefar giefi hwer sum will, eptir wilia sinum. En fyrningar iru af-taknar til bryllaupa hafa. A þriþia dagi, þa hafin sielfs-wald um at biauþa atr drotsietum ok gierþa-mannum ok nestu frendum. Minni skulu skenkias so marg, sum husbondi will, firi Mariu-minni; en eptir Mariu-minni, þa hafi hwer maþr haim-luf, ok ol bieris ai lengr inn: hwer sum þitta briautr, þa byti XII (tolf) markr landi. En hwer sum o-buþin kumbr til bryllaups eþa waitslur-ols, þa gieldi III (þria) oyra. § 1. Erfis-gierir iru allar af-taknar; utan hwer sum will, þa giefi kleþi ok skyþi innan-sokna-fulki eptir þann, sum framm ier liþin. § 2. Skarlaþ ok bladragning sliti þet hwer sum til ier, ok engin maira til-auki, sen þet ier slitit, hwatki fornt eþa nyt. § 3. Raiþkleþi ok raifwengi skierins ai smeri, þan i fiarþunga. § 4. Þitta ir ok ([72]sempt sik um Gutniskar kunur, et hwer broþir gieri raþ firir systr senni til giptur; will hann ai, þa giefi henni attunda lut af aigu senni til uppheldis, miþ skynian nestu frenda ok sokna-manna, so et han hwergi oraþlika firigieri sinum kust. § 5. En um O-gutniskt fulk, þa liautin twar systrir gin ainum bryþr.  Þa en falla kann syskana millan eþa syskana-barna, þa skiptin so þi sum feþrni eþa myþrni; þa en fiarrar gangr, þa liauti þann, sum bloþi ier nestr.

25 Kap. Af skoga-brigslum.[73]

Brigþas tweir menn um skog, þa al mandr hafa tu witni, liks-witni ok ortar-witni: laþigs wiþ garran, eþa troþr klufit ok a stumbla legt, eþa klappat qwisti ok saman-burit ok þar latit þorkas til hafallar; þet ir ortar-witni fullt. Witorþ hafi þann, sum likswitni hafr driaugari, et ort [ier] um-kring. Ann af þaim, sum mest a, skal fyrsti til aiþs at ganga; will hann ai miþ aiþi witna, þa dugin hans witni hwargum. § 1. En um aþal-iorþ skal ok hafa tu witni, niþia witni ok ortar-witni, um þria wintr. Ortar-witni bierin þair, sum aign aigu a-fasta. Brigþir þann, sum kring-um a, þa witnin þair, sum nest aigu utan-um. Niþia-witni bier ai nerari, þan fiarþi fran-kumin. § 2. Þa en þaun mytas, aþal-iorþ ([74]ok skogr ok myr, þa takin aþal-iorþ twa lutu,[75] ok skogr ok myr þriþiung. Skogr ok myr, þa takr halft hwat af dauf-iorþu, þar sum þaun mytas millan stumbla ok star-þufur; ok hwatki ma þaira miþ andru witna, ai skogr miþ myri ok ai myr miþ skogi. § 3. Lufi engin maþr [ 20 ]andrum manni hagga i o-skiptum skogi eþa ag sla i o-skiptri myri, utan hann sei sakr at þrim markum wiþr mals-aiganda ok aþrum þrim wiþr moga. Dirfis engin maþr yrkia i annars manns skogi eþa myri, utan þet sei tykt miþ skielum, sum hann miþ far, ann-bol eþa faru-skiaut. En segr hann, et hinn o-skiellika hafi takit, þa witni þet miþ a-syn. § 4. Hwer sum skaþa far um skog eþa aþrar aigur, ok will hann neqwarum mistroa um neqwat, þa syni engin andrum rannsak[76] ok a-syn utan sak. § 5. Hwer sum merkium spillir utan staurs eþa innan, þa wari sakr at þrim markum wiþr mals-aiganda ok aþrum þrim wiþr moga. Dirfis ok engin maþr gierþa af o-skiptri aign, utan hann sei sakr at þrim markum wiþr mals-aiganda ok enn aþrum III (þrim) wiþr moga. § 6. Garþi a warþa hwer, þar sum hann giert hafr; þann tagarþi, sum ta-fast a, en þann, sum ai a ta-fast, þa warþar þann miþal-garþi. Þar bytir hwer spiell, sum hann garþ a firir.  Þa en flairi hafa garþ auman, þa gialdin allir spiell, sum ai hafa garþ laggiertan. Engin far haildir firi spiell sin, utan hann hafi sielfr laggiertan garþ. Ai ma wisa spiellum a annars garþ auman, utan hann sielfr hafi goþan.

26 Kap. Af half-gierþi

Baiþis maþr half-gierþi af manni, þa al til-segia hanum miþ granna witnum eþa kirkiu-manna, ok skilin sokna-menn til lutar i samu siau natum; liauti siþan sielfr miþ granna witnum, en hinn ai will wiþr wara; ok gierþ þar, sum þu liautr, en hinn hafi siþan atmelis-frest fran luta-dagi.  Þa en siþan kuma soyþir i, þa tak i hus ok lat ai ut fyrr, þan hann spiell bytir ok half-mark framm-setr til garþs; hafi giert i halfum manaþi, ok taki atr weþ sin.  Þa en hann ai gierþir i halfum manaþi, þa tappi sinni half-mark, ok þu tak atr til annarir half-mark, þar til et giert ier; warþi e spiellum miþan ogiert ir, firi þi et garþr ir granna setr. § 1. Hwer sum takr soyþ i hus, þa andwerþi soyþi til þess, et hann til-segr hinum miþ granna witnum, sum soyþin a; will hann ai sipan soyþ senn ut-loysa, þa hafi sielfr skapa, en soyþr ir werri[77] eþa daudr miþ allu. Þa en allum ier laglika til-segt, þa andwerþi þann, sum garþ a auman. § 2. Þa en mandr a osoyþ, ok laupr i at laggiertun garþi, þa al manni til-segia miþ granna witnum, ok biþia soyþ senn hepta; þa en hann siþan gierir skaþa, þa al taka soyþ i hus, ok hann byti spiell, sum soyþin a. § 3. Briautr uxi band-hailan garþ, þau et hann ai sei laggiertr, þa bytir þu spiell; þa en hann laupr yfir, þa bytir ai, en ai ok garþr laggiertr ier. § 4.  Þa ir uxi et lagum heptr, [ 21 ]en horn-band ir a eptra foti ok so um horn. § 5. Engin garþr ir laggiertr, utan hann sei miþ tweim bandum bundin ok half-þriþi elna haur til yfrsta banda, ok þau firi þaim soyþum, sum yfir laupa, ok ai firi swinum eþa firir þaim soyþum, sum undir skriþa. § 6. Gasa eþa grisa gieti hwer sielfr, en garþr ir laggiertr firir. § 7. Haggr maþr innan gierþa oloyfins ok akr til; þa wari sakr at þrim markum wiþr aiganda ok aþrum þrim moga. En bier hann yr haim til sina, þa wari sakr at atta ertaugum, ok e hailt atr. Brestr axul a gatu eþa annat raiþi, þa haggi sak-laust i annars aign, en hann ai sielfr a so ner, et hann sia ma oyk-wagn[78] eþa russ ok kerru. § 8. Rifr þu garþ manns upp, so et þu briautr yfrsta banda, þa byt half-mark; en rifr þu annat staurgulf, byt VIII[79] (atta) ertaugar, rifr þu þriþia, byt IIII[80] (fiaurar) ertaugar. Rifr þu so bratt sum liþsmeli sei, þa byt twar markr ok ai frammar, ok gierþ atr garþ hans iem-goþan ok iemlangan sum hann fyrr war, ok warþa skaþa e men ypit ier. § 9. Takr þu wiþ manns eþa garþs-wirki eþa timbr i skogi, byt VI (siex) oyra. Þa en hinn hafr til gatur fyrt, þa iru þriar markr, en hann ekki laifir sett atr; ok fai hanum allt sett aigit atr iem-gutt ok iem-mikit, en þu werþr sandr at; witi[81] sielfr miþ aiþi, ner allt ir.

27 Kap. Af sauþi.

Sauþi warþar hwer, sum hann i garþi hafr, utan þi at ains, et hiaul liggi a eþa felli-dur, þa warþar þann, sum fran ypnu gangr. Grafr þu sauþ i engium eþa aign þenni, þa gier gang ok gatu iem goþa fran sum til, ellar warþar þu soyþi manns, en hann waþa liautr.

28 Kap. Af aigna-kaupi.

Aign ma engin selia, utan þrang rekin til, þa segi[82] til skyldasta miþ sokna-mannum ok etar-mannum, ok þair skynin hwat til-þrengr. En hwer sum giefr penninga a aign utan þissa skynian, þa hafi firi-giefit penningum sinum, ok byti tolf markr landi ok aþrar XII (tolf) skyldum mannum þaim, sum rypta. En aign ir aldri lagkaupt, utan miþ þings-manna skynian, ok afraþr frammi standi um atmeli. § 1. Miþ samu witnum skal ok festa sum kaupa. § 2. Skipta menn aignum, þa lysin a þingi skipti sinu, so et beþir sein wiþr; þa en neqwar mistror þaim, þa rannsakii sama ari. § 3. Þa en ai winna skyldir menn [ 22 ]kaupt aign af þaim, sum selia þarf, þa kaupin qwislar-menn eþa etar-menn miþ samu skyn, sum sett[83] ir. En aign kaupis aldri utan etar. § 4. Þa en þair menn hafa aign, sum ai iru i et, Gutniskir eþa Ogutniskir, ok þorfu selia, þa selin þaim, sum liauta aigu, en þair efla; efla ai þair, þa kaupin hunderis-menn i sama hunderi, sum aign liggr i: hwer sum þitta briautr, byti XII (tolf) markr landi. § 5. Þa en fierrar maþr kaupir, þan nesti, þa skal afraþ framm-setia a hunderis-þingi þi, sum aign liggr i, ok hinum laglika til-segia, sum utan þings ier, fyrr en afraþ fram-seti firi hans sokna-mannum, sum afraþ a taka. Sel maþr aign sina, þa takin afraþ beþi qwindi ok kerldi, sum ([84] þet liautas a, ok ai þair, sum noyta mil hanum. En aign kaupin þau niþiar eþa qwislar-menn; wilia ai þair, þa iru qwindis-menn nerari, þan utan-menn. En sel maþr aign sina ok kaupir andra miþ sama werþi til maks sir, þar gangr ai afraþr af. Iorþ ir ok aldri afraþa-laus, utan þi at ains, et allir lyþir selin, eþa han werþi at wereldi guldin, eþa mark-laigi at haim-fylgi a mala-þingi ut-lufat, eþa at þiauf-gildi guldin. Iru bryþr flairin eþa bryþlingar, ok hafa skipt, eþa aþrir skyldir menn, ok selia ymsir aign sina, þa taki engin þaira afraþ af aþrum, utan þann, sum þaim ier nestr ok haldr sinni aign. § 6. Sitr mandr i hers handum ok gieldr firi sik iorþ eþa aign sina, þa ier niþi nestr at loysa, en hann will, ok fe firi gielda, siþan hinn haim kumbr. Sitr bonda sun i hers handum, eþa oformagi, þa ma engin hann dyrari loysa, þan at III (þrim) markum silfs, utan þi at ains, et umbuþ sei til faþurs eþa frenda; ok hafi þriiung at a-wagst, slikt sama fe, sum hann galt, en witorþ far hann ai frammar, þan til III (þriggia) marka silfs, en þa takr a-skilia. En hinn, sum lutna hafr aign, ok ai ir oformagi, hann gieri sielfr mal firir sir, so sum hann wiþr ma kuma; þet standr, sum hann sielfr gierir. þaun iru lag landa milli, et ut-lendingr loysi aldri dyrari mann Gutniskan, þan at III (þrim) markum silfs, utan hann hafi umbuþ faþurs eþa frenda, ok taki þriþiungs-a-vagst eptir fe sinu.  Þa en broþir far miþ fe oskiptu ok kumbr i hers hendr, þa loysin bryþr hann ok miþ fe o-skiptu; þa en hann far miþ fe skiptu, þa loysi sik sielfr. Bryþr aigu broþur af hers handum loysa, e miþan o-skipt ir þaira millan. § 7. Þa en neqwat gagn biers ainum til handa, frammar þan andrum, eþa werþr fyndr auþin, þa aigu allir hafa, e miþan o-skipt ir. Þa en bryþr weria aign o-skipta, ok drepr ann þaira mann, þa warþar sinum werkum hwer; þann bytir, sum drap. § 8. Engin Gutnisks manns sun far skipt af feþr, þau[85] et hann baiþis, utan þi [at] ains, et faþir wili, eþa giptis miþ faþurs wilia.  Þa [ 23 ]en hann skipta will, þa taki upp hafu-lut sen af oyrum at rekning, en faþir hafi bol sett o-skipt, ok gieti syni þaim lands-laigur af ok hafuþ-lut senn, ok raþi sielfr firi sir fara hwert hann will. Þa en þair hafa bol flairin, þa fari sun a neqwat þaira, ok at rekning, en han will, so frammarla sun faþir skynis ai oraþa maþr. Þa en Ogutniskr maþr hafr syni ogipta eþa gipta, þa fain aldri skipt af feþr sinum, utan faþir skynis oraþa maþr.

29 Kap. Af gieldum.

Hwer sum gield gierir oraþlika, þa firi-gieri sinum lut ok ai naira; en engin gieldi gield eptir hann dauþan, frammar eu hans kustr windr at.

30 Kap. Af weþium.

Hafr þu weþ takit af manni firi sannt gieldeti, þa stemni hanum til kirkiur eþa til þings, ok loysi atr at laga frestun; eþa wirþin soknamenn eþa þings-menn.

31 Kap. Af þingum.

Þitta ir ok sempt sik, et þing all skal byria halda firi miþian dag. Raþmenn skulu retta a hunderis-þingum. Hwer sum ai kumbr af þaim firi miian dag, þa byti þria oyra þingi. Þa en engin þaira ier kumin um miþian dag, þa warin sakir at III (þrim) markum wiþr þann, sum fyrr bier mal upp, ok aþrum þrim moga. En domar dymins ai lengr, ok aiþir lyptins ai lengr, en sol setr. Hwer sum þitta briautr, byti þingi eptir þy sum þing ier haut til. Sakar engar ma siettugr sykia hoyrin, þan til III (þriggia) marka; en þriþiungr til siex marka, ok land allt til tolf marka. Iru stefnur um aignir, þa wari lagfelldr þann, sum ai kumbr at sama tima sum þing al halda.

32 Kap. Af fear-krafi.

Kann fear-kraf werþa manna millan, þa far engin hoygri lag af andrum, þan til siex manna, en þaim kann a-skilia. En um aigna-dailu til XVIII (attan l. atrtan?) manna, en daila ir til mark-gulls, so ok þau et maira sei. Þa en þaim skil a, þa skulu þet wirþa hunderis raþmenn utan aiþ, et daila sei til mark gulls; ok taki nu fyrstu stemnu um manaþa-frest af þairi. Þa en hann will atr-segia, þa segi atr firi halfan[86] manaþ, framm til [ 24 ]þriþiu.  Þa en daila ir minni en til mark gulls, þa skal taka VI (siex) manna stemnu fyrstu um halfan manaþ; þa en hann will atr-segia, þa segi atr firi siau nata frest ok flyti um siau nata frest aþra framm til þriþiu. En stefnur ma ai lengr flytia, utan beggia wilia.

33 Kap. ([87]Kaupir þu uxa.

Kaupir þu uxa, þa royn hann um þria daga. Lastir fylgia hanum tweir: ann en hann ai dragr, annar en hann briautr. § 1. Kaupir þu ko, þa royn hana um þry mielk-mal. Lastir fylgia henni tweir: ann en han sparkas, so et ai ma mulka, annar en han mielk-stulin ier.

34 Kap. ([88]Kaupir þu hest.

Kaupir þu hest, þa royn hann um þria daga, ok laiþ atr miþ lasti, en þu neqwan findr. Lastir fylgia hesti þrir: þann ir ann, en hann star-blindr ier, annar en hann bits, þriþi en hann frembru fotum sparkas. Þa en þu hann lengr hafr, þa takr ai sali wiþr, þaut lastir fylgin, utan hann sielfr wili.

35 Kap. Af hesti.

Takr þu hest manns i baitu eþa annan steþ o-loyfis hinum, sum a, ok riþr miþ eþa akr miþ, pa byt III (þriar) markr malsaiganda ok aþrar II (þriar) moga, en þu werbr sandr at, et þu a baki wast; ok fa e hailt atr. § 1. Takr þu hest manns wiþr garþ bundnan ok laifir engin atr, þa byt ok þriar markr mals-aiganda ok aþrar þriar moga, utan þi at ains, et þu mistakit hafr ok annan qwerran laift. þa en þu mistakit hafr, þa byt VIII (atta) ertaugar, ok kum hanum hailum atr firi þriþia dygr.

36 Kap. Af skipa getslu.

Um skipa getslu iru lag þaun. Kaup-skip þet, sum þretan iru rangr i ok þrir bitar, þi warþar mandr at strandu uti. § 1. En byrþing skal reka ginum stukk eþa rif, eþa ginum bul wiþr hus þet, sum þiauþ sufa i. Las al at wara, ok lykil þann, sum husfroya bieri eþa husbondi. Rekendr sein ai lengrin, þan þrir stelkir, oþ fiarþi hamar; wegi stelkr hwer twar markr, eþa rekki [ 25 ]um þriar rangr; ok af sia, þa warþar ai. § 2. Hittir mandr myndrikkiu[89] warþa-lausa at strandu uti, þa aigi þann sir at attu, sum a hittir, um hinn ir hwergi so ner, et hann op hans hoyrir, en hann þryswar hafr ypt. § 3. Batr ir ekki yr warnaþi, aigi hwer sum will. Þa en mandr takr manns bat at staþum ok far miþ, þa bytir hann so sum hann riþi hesti manns.

37 Kap. Af rannsakan.

Kuma menn manni til garþs ok baiþas at rannsaki, þa ma engin rannsaka[90] synia. Will hann granna sina wiþr hafa, þa al biþa þaira, en ai will manni o-skiel biauþa. Nemni sinn mann hwar inn at ganga; laus-gyrtr skal inn at ganga ok kapu-laus, siþan rannsaka skal. Þa en mandr syniar andrum rannsakan, þa iru o-hailig dur hans, ok far enga bot firir, þau et ai hittis fuli inni. Þa en inni hittis neqwat þess, sum menn iefa um, þa skal at fangum spyria; gangr hann wiþr þegar, ok segir fang sin, þa al laiþsnum fylgia ok royna fang hans; fullas hanum skiel þar, sum hann fyrsti til skiautr, þa ir hann werþr at þi mali.  Þa en hann fikk af andrum, ok wissi ai, et illa war fangit, þa takr þann wiþr, sum hann a hand laiþir, en hann ir þa fran laus.  Þa en hinn dular, þa þarf hann skiela wiþr þaira, sum wiþr waru; þaun skiel bita hann, en hann ai winþr miþ lagum firi-standit. § 1. Þa en mandr bier manni fula i garþ ok i hus þet, sum las ir at, ok will so mann firi-raþa, þa hafi firi-burit allu þi, sum hann bar, en siþan þa byti hann wereldi hanum so miklu, sum hinn ir dyr, sum hann a hand bar, ok III (þriar) markr þingi, þar til et Gutniskr maþr werþr firi; þa bytir hann tolf markr landi.

38 Kap. Af þiaufa ret.

En um þiaufa ret, þa iru lag þaun: hwer sum stiel twa oyra eþa tweim oyrum minna, þa byti siex oyra snattan-bot. Stiel hann millan tyggia oyra ok markar silfs, þa skal hann þingfyra ok merkia ok til wereldis dyma. Stiel hann siþan en hann merktr ir, þau et minna sei, þa skal hann hengia. Stiel hann til mark silfs eþa maira, þa skal hann ok þau hengia.

39 Kap. Af oqweþins-orþum.

Oqweþins-orþ iru manni fiugur: þiaufr ok morþingi, rauferi ok kasna-wargr. En um kunu iru fem: þiaufr ok morþingi, [ 26 ]hordombr ok fordeþ-skiepr[91] ok kasna-wargr.  Þa en mandr werþr firi slikum oqweþins-orþum, þa skal fara haim til garþs hinum, sum þaun[92] hafr melt, ok stefna hanum til kirkiur miþ skielum, ok biþia orþ sin atr-taka þaun, sum osinum iru melt i striþi eþa upp-drykkiu.[93] Þa en hann dyl, þa sweri miþ þrim mannum firi sokna-mannum, et hann aldri þaun orþ melti; windr hann ai aiþi uppi-haldit, þa byti hann III (þria) oyra, ok symi mann miþ þriggia manna aiþi at kirkiu. Bregþar maþr manni slik oqweþins-orþ firi sokn aldri eþa a þingi, eþa a stefnu, ok far ai sannat[94] gart, þa byti hann hanum þriar markr, ok symi hann miþ siex manna aiþi a þingi.  Þitta skal sykia at laga frestum, so kunu sum manni.

40 Kap. Af sma-fileþi.

Kumbr omerkt sma-fileþi til manns, þa hafi til kirkiur ok til ains þings; kennis þet ai atr, þa lati wirþa ok taki þing-laun af, ok skipin soknar-nenn[95] þi, sum yfir ier.

41 Kap. Af swinum.

Kuma storari swin til manns, þan sma-grisir, ([96]merkt eþa omerkt, þa skal hafa til tyggia þinga, ok þriþia þriþiungs-þings, ok hafi ertaug um hwert þing. Kennis þet ai atr, þa wirþin sokna-menn, ([97]ok skipin þi, sum yfir ier.

42 Kap. Af bolambum.

Kuma bo-lamb til manns, þa hafi til tyggia þinga ok þriþia þriþiungs-þings, ok haiti upp um þry ar, ok taki laun eptir þi, sum þriþiungr hafr fyrr wana hapt; en þet, sum þar aukas af, þa hafi þann, sum fyþir.

43 Kap. Af fastum weþuri oklipptum.

Kumbr fastr weþur o-klipptr til manns, þa taki ertaug firi hepta-laun;[98] kennis hann ai atr, þa taki so laun[99] sum firi annur lamb.

44 Kap. Af fastum weþuri klipptum.

Slippr fastr weþur klipptr laus eptir Simonis-messu ok Jude, þa hafi firi-gangit sielfum sir, til þess tima, sum menn [ 27 ]hafa wana hapt at laust lata; þau skal atr biauþa hinum, sum sleppti, miþ hans sokna-manna witnum.  Þa en hann will ai atr-loysa, þa hafi þann, sum fikk, ok leggi a merki sitt miþ sielfs sins sokna-manna witnum.

45 Kap. Af gaitum ok bukkum.

Bukkum ok gaitum skal upp-haita um tu ar; so skal atr-loysa gait firi siex penninga a hweriu þingi ok bukk firi ertaug. § 1. Nautum ok russum skal upp-haita at tweim þingum, ok þriþia þriþungs-þingi, um þry ar. Kennis þet ai atr a fyrsta þingi, þa skal wirþa ok þau upp-haita, ok hafi twar ertaugar firi þing hwert. Þaun naut eþa russ, sum nytia ma, þa nyti miþ sokna-manna kennu, ok fari ai til Wisbyar miþ, utan riþi til þings miþ, eþa laiþi ok leggi af saþul, ok bindi so fierri, et mot-stukka magi sia, miþ allum upp-haitslu-soyþum.

46 Kap. Af merki.

Hwer sum merki gierir [a][100] annars fileþi, utan þet sei kaupt eþa at haim-fylgi giefit, ok werþr þar sandr at, þa byti III (þriar) markr.

47 Kap. Af akrum.

Hafa flairi menn akra saman, ok wilia sumir liggia lata ok sumir sa, þa raþin þair, sum maira aigu, ok segin til firi Mariu-messu i fastu, hwart þair heldr wilia liggia lata eþa sa. § 1. En skiptas land-boar um, þa hafi VI (siex) penninga firi laups-land þann, sum bort far, af þaim, sum þar kumbr a, firi akra þa, sum hann ai far sa; ok rymin þair um hoyslet hwer firi aþrum so margra lassa rum, sum bol gieldr at markum.

48 Kap. Af rofna-akrum.[101]

Hwer bondi, sum seþir[102] hafr, þa loyfi laups-land til rofna-akrs[103] um hwert ar. En seþa-laust fulk, sum hus hafr, þa hafi halfs laups land til rofna-akrs,[103] ok þann lati oyk til, sum aign a. Hwer sum ai haldr þitta, þa wari sakr [at] III (þrim) oyrum wiþr sokn. En hwilik sokn, sum ai ryktar þitta, þa wari sak at III (þrim) markum, en a þing kumbr.

[ 28 ]

49 Kap. Af hafreki.

Hittir mandr hafrek a landi, þa hafi attunda penning hwern af fynd. Hittir hann a fluti uti ok þarf wiþr skips ok ara, eþa hittir hann a hafs-butni, ok þarf wiþr ([104]kroks ok kexis, þa hafi þriþiung af fynd sinni. Þa en hann hittir yr lands-syn, þa hafi halft af þi, sum hann hitti.

50 Kap. Af eldi.

Kann so illa at-bieras, et skaþi skin af þaim eldi, sum gieris i skurstainum eþa i eld-husum, ok fliaugr i annan garþ at skaþa, þa byti III (þriar) markr, en skaþi ir til III (þriggia) marka. Þa en flairi garþar fa skaþa, þa litin allir wiþr þar III (þriar) markr.

51 Kap. Af bieru-eldi.

Þa en skaþi skin[105] af bieru-eldi, þa byti halfu wereldi sinu þann, sum bier. Þa en af oformaga skin[105] slikt, þa gieldi þann, sum wisar.

52 Kap. Af broa-gierþ.[106]

Þet ir ok sempt[107] sik, et broa skal um hwert ar i allum soknum. Hwilikin sokn, som ai broar, þa byti III (þriar) markr þingi.

53 Kap. Af skuti.

Þet ir ok ([108]sempt sik, en skut þarf skiauta til lands þarfa, þa skal skiauta at marka-tali, beþi af aign ok af oyrum, ok ai af garrum gersemum.

54 Kap. Af warþi.

Warþ al sitia hwer, sum ier tiugu ara, ok haldi wapnum uppi ok allum skyldum, ok gieldi warþ-penninga i paska-wiku.

55 Kap. Af husum ok hus-þiauþum.

Hwer sum setr hus niþr utan sokninna[r] luf, þa wari sakr [at] III (þrim) markum wiþr sokn, ok rymi hus upp i sama ari. § 1. Hwer sum takr hus-þiauþ utan sokninna[r] luf, þa wari sakr at III (þrim) oyrum.

[ 29 ]

56 Kap. Af byrgslu-fulki.

Allt byrgslu-fulk, sum a bondans brauþi ier, gangr þet bort ohelgan dag af garþi oloyfis sins husbonda, þa laifi atr ertaug um dag hwern af sinni laigu ok fulli dags-werk[109] atr. § 1. Allt seþa-laust fulk i soknum, þa hafi engti gin-meli, et þet ai skuli byrgia seþ mid bondum; ok hafi siex penninga af laups-landi firi korn, ok fem penninga firi rug ok hagra, ok fyþi sik sielft;[110] ok segi bondi[111] til miþ skielum. Hwer sum þar gin-melir, þa wari sakr at oyrum III (þrim).[112]

57 Kap. Af ikornum.

Hwer sum far at ikornum firi Simonis-messu Jude ok eptir Mariu-messu i fastu, byti III (þriar) markr; en fari engin innan staurs utan luf aiganda.

58 Kap. Af herum.[113]

Fari engin at herum[113] miþ gildri eptir Mariu-messu i fastu eþa firi Simonis-messu Jude, utan hann heti wiþ III (þrim) markum.

59 Kap. Af skafli.

Hitta[114] ir ok sempt[115] sik, et skafl allt skal hafa helg til yfru Mariu-messur. Hwer sum þitta briautr byti kirkiu-mannum þria oyra; af þissu hafi halft ([116]þann, sum sykir. Briauta oformagar, þa bytin halfu minna.

60 Kap. Af messu-falli.

Þet ir ok gamal retr, et warþa messu-fall um sunnudag eþa annan helgan dag, þa skal prestr byta proasti III (þriar) markr ok aþrar þriar markr sokninni. Þa en messu-fall warþa um fria-dag eþa annan messu-dag þann, sum niu leccior lesas eþa hafas, þa byti prestr XII (tolf) oyra proasti ok aþra[117] tolf[118] sokninni.

61 Kap. Af dufli.

Dufl ier af-takit. Hwer sum duflar, þa wari sakr at þrim oyrum wiþr sokn. Will ai sokn sykia, þa byti sokn III (þriar) [ 30 ]merkr þingi. § 1. Þet ir ok sempt[119] sik, et þet iru lag, sum hier ir skrifat i; þet skulu allir menn halda. Þa en neqwarar at-byrþir kunnu þar werþa, sum ai hittas hier i, þa skulu þar slitas miþ domera tali, ok [þair] þet sweria, et þet sein ret Guta lag, ok siþan skrifas hier i.

62 Kap. Hitta[120] ier þet, sum nylast war takit um loyski.

Jer loyski maira, en lofi hyl, þet bytis at mark silfs. Jer hwert har af, þa bytis at tweim markum silfs.

63 Kap. Um skoga.

Hwer sum haggr i manns skogum innan staurs eþa utan, ok atr til, byti þriar markr penninga, ok gieri hailt atr. Hwer sum rifr manns garþ, et aka ma ginum, þa byti III (þriar) markr penninga. Hwer sum far olyfis yfir manns aigu, byti III (þria) oyra. Rifr mandr gluggu a garþi manns, byti samulund. § 1. Um festu-aigur allar, þa loysins eþa wirþins i sama littryggum,[121] eþa festins þar, sum þar kumnar ieru. § 2. Hwer sum firigier þriggia marka laigi at þrang-lausu, hafi firigart sinum halsi, ok kuna hans kirkiu-rumi[122] sinu, ok standi atr i stapli. § 3. Magum ok wagniklum skienkis ai maira en þry minni; ok engti ([123]kar maira, en half skal gangi i at mestu. Ok hwer sum þaim misfirmir, byti twi-byt ok tolf markr[124] landi.

64 Kap. Af farwegum manns.

En um farwegi manna, þa iru lag þaun. A mandr aign, hwergin tafasta, þa al hann sielfr ([125]at wita at ypna warst, hur hann farweg a.  Þa en hann tafasta a ok ypna warst, þa far hann ai wita a annars aign ypna. En hafr hann sielfr lukna, þa ma hann wita a annars ypna. Þa en menn wilia gierþa talautir[126] innan gierþa, þa aigu þair qwiar laifa femtan stiga braiþar; þa helga þair garþ senn, ok ai ellar. Gierþir mandr sir haga yfir farweg manns, þa gierþi hann hanum liþ, en hinn fari sum hann fyrr for. Þa en hann gierþir atr gatu manns yfir ([127]laga farweg manns, þa gierþi þann liþ, sum garþin a, ok þann warþi liþium, sum weg a.

[ 31 ]

65 Kap. Af qwinna ret.

Um qwinna ret ier ([128]ok sempt sik, et nauta-bo skulu taka til femta bands; russ ok lamb so sum þar i garþ flyttu. All fyllning ier af-takin, utan tassala. Gylltan kuþar skal brenna, hur sum hann hittis. Gull-laþ ok silkis-band, annur þan slungin, iru all af-takin. Gyllt kar ok belti gamul ier lufat at hafa slikt sum þet ier, ok engun til-auka. Twar markr gulls skal fylgi wara, ok ai maira; ai ma maira giefa ok ai maira baiþas. Bladragning ier all af-takin ok pell; ok mai ai gipta garþa millan utan miþ hwitum lereptum. Skarlaþ ieru ok af-takin; engin ma skarlaþ kaupa, hwarki nyt eþa gamalt, ok engin ma þet miþ giptu giefa garþa millan. Silfr-band ok kurtil-bonaþr ier ok af-takin. Burgan wiþr bya-menn ier ok firi-buþin; kaupi engin maira, en hann þegar gieldr eptir. Hwer sum neqwar[129] af þissum briautr, byti tolf markr landi.



  1. ↑ B. tillägger: laigir þu aker ella eng.
  2. ↑ B. tillägger: ok prestbarnum.
  3. ↑ B. intekt.
  4. ↑ B. bregdan.
  5. ↑ B. rannsakan.
  6. ↑ B. broan.
  7. ↑ B. messu-fallum.
  8. ↑ B. tillägger: 81. Af burgan wider byamenn.
    82. Um skoga ok festu-aigur allar.
  9. ↑ B. allswaldugan.
  10. ↑ B. si þekkilikt ok war si mest þarf bade til lif ok siel.
  11. ↑ B. aiger þar a-saka.
  12. ↑ B. beryktadu.
  13. ↑ fe tillagdt efter B.
  14. ↑ 14,0 14,1 A. blotir iru mannum imer firi-buþin, Schlyt. mier firi buþni (jf. Ryqdvist: Sv. Spr. L. II. s. 97), B. blot ier mannum mikit forbudit; man bör derföre troligtvis läsa såsom ofvanföre står, eller ock: blotir iru .... firi-buþnar.
  15. ↑ B. prest-barnum.
  16. ↑ jf. 13: 2; A. sakar, B. sakir giera.
  17. ↑ Bättre vore þar.
  18. ↑ B. frels kuna.
  19. ↑ Schlyt. þaim.
  20. ↑ B. eptir laigu-malit ier innt.
  21. ↑ B. fiugurtan.
  22. ↑ Schlyt. pingizdaga jf. Tyska och Danska öfvers. 8:pr.
  23. ↑ A. þairi.
  24. ↑ A. annat wegskogs, B. annan weg til skogs.
  25. ↑ Jf. 13: 2: A, B. sakar.
  26. ↑ B. bellir.
  27. ↑ B. sidan.
  28. ↑ B. ut-raida.
  29. ↑ A. bana, Schlyt. föreslår: bana-sak.
  30. ↑ B. fe framm-biauþa.
  31. ↑ B. bellir.
  32. ↑ Troligen för wegslar.
  33. ↑ B. bella.
  34. ↑ Kanske rättare: ieru.
  35. ↑ 35,0 35,1 Eljest netr, t. ex. 13: pr.; jf. siextigi och fiauratigi marka, G. S. k. 2 och 5.
  36. ↑ Schlyt., A. warþr laust.
  37. ↑ B. sara-farum.
  38. ↑ B. nasar.
  39. ↑ B. tillägger: þa en mader ier lester at gangfempni ella runnfempni, þa ier byt at tweim markum silfs
  40. ↑ A. þa, B. tia hwarium.
  41. ↑ Enligt B.
  42. ↑ B. Telgia i hendi ella foti bytis at tweim markum penninga, en sunder ier. Rif hwart bytis at tweim markum penninga, en sunder ier slagit; þa en lima lastir fylgia, þa bytir twar marker silfs. Slegir so mangir, sum synlikir warda, bytis hwar at half-mark penninga. Hafer mader m. m.
  43. ↑ B. mark silfs. Leggbain ella armlegger bytis at twaim markum silfs, en sunder ier slagit. Slar þu m. m.
  44. ↑ B. fremstu tender, twa uppi ok twa nidri, at mark silfs, ok sidan hwaru (l. hwarn?) at tweim markum penninga med bitum ok allu. Taker þu mann i har m. m.
  45. ↑ Schlyt., A. halfru.
  46. ↑ B. fiaugura.
  47. ↑ B. ok broker.
  48. ↑ Schlyt., A. sum.
  49. ↑ B. guldin, ok qwinna lutir iru ut-rettadir.
  50. ↑ Rättare vore garþrin.
  51. ↑ Schlyt., A. skiaiþu. B. skiauti.
  52. ↑ B. et, A. ai et.
  53. ↑ B. rugar.
  54. ↑ A. gangiz, B. gangit.
  55. ↑ A. þaigin.
  56. ↑ A. luta, jf. 20: 13.
  57. ↑ B. skrifan.
  58. ↑ Schlyt., A. þairi þriggiu lutu; men kanske borde man läsa þaira þriggia luta?
  59. ↑ B. falling.
  60. ↑ B. fyrra war segder.
  61. ↑ B. har här nytt kapitel med rubr. Af inntekt.
  62. ↑ B. han ogipter, A. han ogipt.
  63. ↑ B. Af hori.
  64. ↑ Denna rubr. är tillskrifven af en yngre hand, B. Warder kuna skiemd a wegum.
  65. ↑ B. ropi.
  66. ↑ Schlyt. hann (i A. tvifvelaktigt).
  67. ↑ B. aiþi fyri þairi, sum ai ier hafandi.  þa en m. m.
  68. ↑ B. bier a þann sama tima.
  69. ↑ B., A. witorþr, Schlyt. föreslår: witorþ þar.
  70. ↑ B. unnar (för: unna?)
  71. ↑ B. hwariom, A. hwarum.
  72. ↑ B., A. sempsik.
  73. ↑ B. skoga-bregdan.
  74. ↑ A. utelemnar orden: ok — lutu (luti), hvilka tillagts af en yngre hand.
  75. ↑ Jf. 20: 13; B. luti.
  76. ↑ B. rannsaka.
  77. ↑ B. forwarder.
  78. ↑ B. oyk ok wagn.
  79. ↑ A. har VIIII genom felskrifning; ty afskrifvaren har först skrifvit blott halfva bötesumman iiij och sedan genom ett tillagdt V velat fördubbla henne, men glömt att utstryka ett i.
  80. ↑ Kanske rättare XIIII (fiurtan)
  81. ↑ B. wit.
  82. ↑ B. seg.
  83. ↑ B. segt.
  84. ↑ B. liauta aga, ok m. m.
  85. ↑ Schlyt., A. þoygi.
  86. ↑ B., A. half.
  87. ↑ B. Af yxna-kaupi.
  88. ↑ B. Af hesta-kaupi.
  89. ↑ B. mundrykkia.
  90. ↑ B. rannsakan.
  91. ↑ B. fordenskieper (för: fornskapr? jf. fyrnska 4 kap.).
  92. ↑ A. þaim, B. þet.
  93. ↑ B. i uff-drykkiu.
  94. ↑ B. ey sannad, A. asannat, Schlyt. föreslår: ai sannan at.
  95. ↑ Schlyt., A. soknar.
  96. ↑ B. merktir ella omerktir.
  97. ↑ B. ok taki þings-laun af, ok skiptin soknamenn þy, sum yfir ier.
  98. ↑ B., A. hepta-launs.
  99. ↑ B., A. launs.
  100. ↑ B., Schlyt.
  101. ↑ A. rofnakrum, B. rofu-akrum.
  102. ↑ A seþr, B. sed.
  103. ↑ 103,0 103,1 A, rofn-akrs, B. rofu-akers.
  104. ↑ A. krok ok kexi.
  105. ↑ 105,0 105,1 B. skier.
  106. ↑ B. broan.
  107. ↑ A. semp, B. semt.
  108. ↑ B., A. sempsik.
  109. ↑ B. dags-werki.
  110. ↑ B. sielfir.
  111. ↑ B. bondin.
  112. ↑ B. tillägger: wider bondan.
  113. ↑ 113,0 113,1 B. harum.
  114. ↑ För þitta.
  115. ↑ A. semp, B. semt.
  116. ↑ A. þann, B. þann sum.
  117. ↑ A. oriktigt: aþrar.
  118. ↑ A. þolf.
  119. ↑ A. semp, B. sempt.
  120. ↑ För þitta.
  121. ↑ B. lyktryggium.
  122. ↑ B. kirkiu-stedi.
  123. ↑ B. þaira styrra þan kalf m. m.
  124. ↑ A. markar har först varit skrifvet, men är straxt rättadt till markr.
  125. ↑ B. wita a ypna warst m. m.
  126. ↑ B. talaut.
  127. ↑ B. lad farweg (för: laþ-farweg).
  128. ↑ A. ok sempsik, B. þet sempt sik.
  129. ↑ Schlyt. föreslår neqwat.
Hämtad från ”https://sv.wikisource.org/w/index.php?title=Gutniska_urkunder/Guta_Lag&oldid=471710”